Damsikring og flaumdemping

Stolsvassdammen stod ferdig i 1948. Dammen er ein fleirbogedam i betong, 730 meter lang og 17 meter høg på midten. Før dammen vart bygd, låg det 14 mindre vatn der Stolsvatnet i dag breier seg ut. Mot Stolsvassdammen pressa det på enorme mengder vatn. Kva om dammen rauk? Eller vart utsett for sabotasje? Det ville få enorme konsekvensar for folk som budde nedover i heile Hallingdal. Etter denne fyrste utbygginga av Stolsvatnet og Hol I, vart det ikkje bygd fleire betongdemningar. Heretter vart det bygd steinfyllingsdammar som vart rekna som mykje sikrare.

I fleire tiår levde folk i Hallingdal med ei uro. Tenk om dammen rauk. Det vart utarbeidd evakueringsplanar, og det vart gjort reknestykke som viste kor høgt vatnet kom til å nå viss dammen rauk. Sivilforsvaret hadde øving ein gong i månaden. Då ulte tyfonen som skulle varsle folk viss dei måtte evakuere. Til dømes måtte folk på Sundre sørge for å komme seg opp Øvre-Ålsbakkane forbi bygdaheimen for å unngå flaumen.

Hallingdal pressa difor på for å få bygd ny og sikrare Stolsvassdam. Etter mange år stod ny steinfyllingsdam ferdig i 2010. Nyopninga vart feira ved Stolsvassdammen og i kraftstasjonen i Hovet; FILM.

Etter dette er fleire av dei gamle betongdammane rehabilitert eller skifta ut med steinfyllingsdam. Og stadig blir det gjort vedlikehald og sikringsarbeid på damanlegga i Hallingdal.

Oppgåver

Kvifor var det fram til rundt 2010 eit system med damvarsling i Hallingdal. Kva kunne skje? Kvifor?
Studer kartet som viser kor høgt vatnet ville gått gjennom Sundre, Ål sentrum, viss Stolsvassdammen rauk. Slik ville vatnet frå Stolsvassdammen fylle opp dalbotnen gjennom heile Hallingdal. Kva trur du? Ville din heim blitt råka om den gamle betongdammen hadde kollapsa?

Før Stolsvassdammen vart utbedra i 2010 fanst det evakueringsplaner for alle berørte område. Slike plakatar hang i utsette område i heile Hallingdal. Her er ein plakat i frå Ål.

Etter ei kraftutbygging minkar vassføringa i elvane i delar av vassdraget. I lange strekk går vatnet i tunnel til kraftstasjonen. Låg vassføring kan vera uheldig for både fisket, for økologien og for å hindre forureining og attgroing. Men i vårløysinga og ved flaum har dei store vassmagasina flaumdempande effekt. Vassmagasin kan halde att vatnet slik at det blir mindre vatn i flaumstore elvar. Dette blir regulert frå kraftstasjonen. Kvart år, særleg om våren, overvakar og regulerer kraftselskapa vassføringa.

I august 2023 vart Hallingdal råka av ekstremt mykje nedbør. Flaumen vart kalla Hans.

Ingen i Hallingdal kunne hugse at det hadde kome så mykje nedbør på så kort tid.

Av værvarslinga skjønte kraftselskapet at dei måtte vera i forkant. I timane før det kraftige regnvêret kom, opna kraftselskapet damluker for å tappe ned magasina. Slik vart det gjort plass til å halde att meir av den store nedbørsmengda som var i vente. Dette var med å redusere skadeomfanget.

Bergheim på Bromma er ein «flaskehals». Her er dalen smal. Her blir det gjort målingar som fortel kor mykje vatn som renn forbi. NVE har full oversikt i dette diagrammet. Normal vassføring ved Bergheim er 128 m3 i sekundet. Under Hans var vassføringa 1.340 m3 i sekundet. Viss ikkje dei store vassmagasina hadde helde att ein del av nedbøren, kunne vassføringa ved Bergheim auka med 1/3 til over 2.000 m3 i sekundet.

Oppgåver

Kva kunne skjedd på Nesflata viss ikkje ein del av vatnet hadde vorte stoppa i dei store kraftmagasina?
Undersøk og lag ei liste over skadar HANS gjorde i din heimkommune / Hallingdal.
Kva tiltak/beredskap kan redusere skadeomfanget ved kraftig nedbør/flaum i Hallingdal?
Må me forvente meir ekstremvêr i framtida? Drøft.
Korleis opplevde du HANS? Del.
Ordføraren i Ål sa i eit intervju like etter HANS at denne hendinga hadde endra henne for livet.
Kva gjer slike dramatiske hendingar med oss menneske? Drøft.

Kompetansemål, samfunnsfag, ungdomsskole:

Utforske korleis teknologi har vore og framleis er ein endringsfaktor, og drøfte innverknaden teknologien har hatt og har på enkeltmenneske, samfunn og natur.

Kompetansemål, naturfag, ungdomsskole:

drøfte korleis energiproduksjon og energibruk kan påverke miljøet lokalt og globalt.

Kompetansemål, geofag, vidaregåande:

drøfte konsekvensar av klimaendringar for enkeltmenneske, samfunn og økosystem, og vurdere berekraftige løysingar for korleis enkeltmenneske og samfunn kan redusere og tilpasse seg klimaendringar i notid og gjere greie for det hydrologiske kretsløpet med vekt på ferskvatn og utforske og presentere korleis det blir påverka av menneskeleg aktivitet.